Цэгла з манаграмай
У 2018 годзе з вучнямі гімназіі мы абследавалі старыя мураваныя будынкі ў цэнтры Пастаў і зрабілі для сябе невялікае адкрыццё.
Справа ў тым, што на тыльным баку будынка з чырвонай цэглы, дзе зараз знаходзіцца «Хатабар» (вул. 17 Верасня), маюцца клеймы ў выглядзе манаграм. Патрэбнай увагі гэтаму тады не ўдзялілі. Аднак летам бягучага года пры вывучэнні былых мясцовых цагельняў тую сцяну абследавалі больш дэталёва. І не дарэмна! Высветлілася, што на тарцах цаглін маецца не адна, а ажно тры манаграмы. Яны ўяўляюць сабой спалучэнні літар «МР ТR», «TR PM», «VP TR». Што азначаюць адбіткі і дзе выраблялася такая цэгла?
Абследуючы месцы, дзе раней стаялі цагельні, спадзяваліся адшукаць цэглу з аналагічнымі манаграмамі. Гэта дало б нам падставу сцвярджаць, што выраблена яна ў Паставах. На жаль, усе знойдзеныя намі кавалкі цэглы ніякіх адбіткаў не мелі. Цагліну з манаграмай убачылі ў экспазіцыі нашага краязнаўчага музея. Адкуль яна туды трапіла — невядома. Але ўсё ж такі дапускаем, што цэгла з манаграмамі выраблялася на тэрыторыі Пастаўшчыны і, хутчэй за ўсё, была звязана з уласнікамі цагельні.
Вывучаючы больш уважліва матэрыялы па гісторыі Пастаў, выявілі, што першыя цагляныя дамы з’явіліся ў нашым горадзе ў другой палове ХVІІІ стагоддзя пры Антоніі Тызенгаўзе, які ўжо тады пабудаваў цагельню. Але гэта інфармацыя не дапамагла нам расшыфраваць загадкавыя літары.
Раскрыў таямніцу спіс уласнікаў маёнтка Паставы ў ХVІІІ—ХХ стагоддзях. Прыводзім яго:
- 1722 г. — Бенядыкт Тызенгаўз з жонкай Ганнай Бяганскіх;
- 60-я гады ХVІІІ ст. — Антоній Тызенгаўз;
- 1785 г. — Францішак Ксаверы Хамінскі з жонкай Сафіяй з Тызенгаўзаў;
- 1809 г. — Ігнацы Тызенгаўз;
- 1814 г. — Канстанцін Тызенгаўз з жонкай Валерыяй з Ваньковічаў;
- 1853 г. — Райнольд Тызенгаўз;
- 1880 г. — Марыя Пшэздзецкая з Тызенгаўзаў;
- 1890 г. — Юзаф Пшэздзецкі;
- 1939 г. — Райнольд Пшэздзецкі.
Такім чынам стала зразумела: на цэгле зашыфраваны імёны і прозвішчы Райнольда Тызенгаўза і Марыі Пшэздзецкай, брата і сястры, якія былі дзецьмі ўласніка Пастаўскага маёнтка Канстанціна Тызенгаўза.
«МР ТR»: Марыя Пшэздзецкая — Тызенгаўз Райнольд; «TR PM»: Тызенгаўз Райнольд — Пшэздзецкая Марыя; «VP TR»: VIP Persona Тызенгаўз Райнольд (хоць першая літара можа быць не поўнасцю адбітая «М», але «V» выяўнае).
А тыльную сцяну ў будынку «Хатабара» варта было б узяць пад ахову і абвясціць помнікам гісторыі мясцовага значэння, бо існуе небяспека, што яе затынкуюць або зашыюць сайдынгам. Да таго ж там ёсць і контрфорс — трохкутная каменная прыбудова, якая ўмацоўвае сцяну. У архітэктуры нашага горада гэта вельмі адметны элемент. Контрфорсы меў крыты рынак на плошчы, ёсць яны ў «Старым млыне» і яшчэ ў некаторых будынках. Мінуўшчыну тэба захоўваць. Разбурыць — проста, аднавіць — намнога цяжэй.
Можна меркаваць, што на заводзе цэгла з такімі клеймамі выраблялася, калі і Райнольд, і Марыя яшчэ жылі, прычым Марыя ўжо была замужам за Аляксандрам Пшэздзецкім. Райнольд Тызенгаўз памёр у 1881 годзе, вяселле сястры адбылося ў 1842-м. З гэтага вынікае, што цэглу з манаграмамі выпускалі дзесьці ў сэрэдзіне ХІХ стагоддзя. Але дзе? Ні ў Сасноўцы, ні на месцы аўтастанцыі кавалкаў з клеймамі знайсці не ўдалося. Можа, варта было б шукаць лепш?
Нечаканую падказку мы атрымалі падчас краязнаўчай вандроўкі ў Варапаева, якую здзейснілі 2 кастрычніка. Там шукалі рэшткі мясцовай цагельні. Знаходзілася яна на тэрыторыі былога дрэваапрацоўчага камбіната. Трапіць туды нам не ўдалося, але мясцовы жыхар, у якога мы распытвалі пра цагельны завод, перадаў нам у падарунак кавалак цэглы, знойдзены ім недалёка ад былога мясцовага завода. На ёй захавалася ўжо вядомая нам манаграма. Так што пошукі працягваюцца.
Ігар Пракаповіч
Фота даслаў Ігар Пракаповіч
