Сезон вялікага малака
Завадчане, камунальнікі, вадзіцелі грамадскага транспарту, даяркі… Цяжка нават уявіць, колькі людзей прачынаецца «з першымі пеўнямі», каб забяспечыць звыклы камфорт нашага жыцця. Спазаранку пачынаецца працоўны дзень і ў малаказборшчыкаў, якія дастаўляюць пажыўны прадукт з прыватных гаспадарак Пастаўшчыны на мясцовы малаказавод. У нашым раёне іх чацвёра. Пры гэтым адну трэць тэрыторыі абслугоўвае індывідуальны прадпрымальнік Сяргей Іваноў. Штодзень яго машыны прывозяць на прадпрыемства па 3 тоны малака.
— У жніўні будзе 12 гадоў, як распачаў гэту справу, — расказваў Сяргей Іваноў. — Як кажуць, паспеў ускочыць у апошні вагон: пасля мяне ў гэты бізнес з нашага раёна больш ніхто не прыйшоў. Паспрабаваць сябе ў якасці малаказборшчыка параіў знаёмы, які ў той час сам гэтым займаўся. Падказаў, што прадпрымальнік з Глыбокага мае намер адмовіцца ад казлоўшчынскай зоны і дадаў: «Ідзі, хоць пры капейцы будзеш». Я зацікавіўся, бо трэба забяспечваць вялікую сям’ю — у нас з жонкай шасцёра дзяцей. Так і працую па накатанай, хоць зараз ужо заробкі не тыя, бо колькасць малаказдатчыкаў з кожным годам значна змяншаецца. Зараз на трох зонах, якія я для зручнасці падзяліў на два маршруты, іх 170 чалавек. Столькі ж было, калі толькі пачынаў абслугоўваць першую зону. Ідзе на спад і пагалоўе кароў, якіх трымаюць людзі. Самая малочная вёска — Муляры, але і там сталы ўжо не такія, як раней: на іх можна было вальс танцаваць, зняўшы вёдры і бітоны.
Першыя гады прадпрымальнік сам збіраў малако па вёсках. А калі бізнес пачаў расшырацца, спачатку наняў аднаго вадзіцеля, а потым, пасля далучэння трэцяй зоны, — і другога. Адзін бы не справіўся, сцвярджае суразмоўца, і ўспамінае, што нярэдка даводзілася класціся спаць апоўначы, а ў чатыры раніцы ўжо быць на нагах, каб своечасова даставіць малако на завод. А трэба ж яшчэ кожныя 10 дзён рабіць людзям налічэнні за здадзенае малако… Вырашыў, што так доўга не працягне. Тады і адышоў непасрэдна ад збору малака і пераключыўся на вядзенне бухгалтэрыі, рамонт малакавозаў, у тым ліку выязных (бывае, тэхніка псуецца прама на маршруце), пошук неабходных запчастак, арганізацыю працэсу.
— Дык што, і не сфатаграфую вас на маршруце? — удакладняю. — Патрэбен «гаворачы» здымак.
— Калі-нікалі падмяняю вадзіцеляў, але ў найбліжэйшы час выязджаць па маршруце не збіраюся, — адказвае. — Фатаграфуйце аднаго з іх. Напрыклад, Сяргея Жылінскага. Ад’езд — у 5.50 са стаянкі недалёка ад «Суседзяў». Не перадумаеце?
Было б запрашэнне — за раёнкай не заржавее. Ужо наступнай раніцай шукаю на Юбілейнай сярод бясконцых радоў прыпаркаваных машын патрэбную. Не заўважыць малакавоз з дзвюма пафарбаванымі ў жоўты колер цыстэрнамі немагчыма. Неўзабаве крочыць да прыкметнай тэхнікі і вадзіцель. «А я думаў, начальнік пажартаваў, — усё ж такі здзіўляецца вадзіцель. — Выходзіць, што не. Тады ад’язджаем!»
Па дарозе распытваю пра работу, маршрут, ці многа малака здаюць вяскоўцы, якой яно тлустасці, ці можна чалавеку на ім зарабіць.
— Летам якраз пачынаецца сезон вялікага малака: каровы к гэтаму часу ўжо ацяліліся, выйшлі на зялёную траву, — тлумачыць Сяргей Жылінскі. — Удоі высокія, але тлустасць малака ніжэйшая, чым зімой. Пры ўмове, што яна 3,6%, за літр выходзіць 90 капеек. Што да аб’ёмаў, то здаюць і па 2 літры, і па 200.
Вось і першы прыпынак — у Дварчанах. На драўляным стале стаіць некалькі вёдзер, але 2 гаспадыні спяшаюцца паднесці да яго новы, даверху напоўнены малаком посуд. «Не ўправіліся, бо мы прыехалі крыху раней», — тлумачыць вадзіцель. Давялося пачакаць некалькі хвілін і ў адной з суседніх вёсак. «Даруйце, праспала», — просіць прабачэння жанчына, выносячы з хаты поўныя 2 вядры. Больш замінак па дарозе няма: куды ні пад’язджаем — усюды на сталах выстаўлены падпісаныя вёдры і бітоны. Дзе-нідзе чакаюць малаказдатчыкі. Адны — каб адразу забраць пустую тару, пагаварыць з суседзямі, пажартаваць з вадзіцелем, іншыя — дапамагчы яму падняць цяжкія ёмістасці. А дзесьці «пільнуюць» каштоўны тавар і вусатыя «малаказдатчыкі» — каты.
Мягуны, Янковічы, Сакуны, Дварчаны, Оцкавічы, Камаі… Ля адных сталоў даводзіцца затрымацца, каб пераліць у цыстэрну ўсё малако, ля іншых, дзе па два-тры вядры, не затрымліваемся і на хвіліну. Спрактыкаваны за 6 гадоў працы Сяргей Жылінскі літаральна круціцца на адной пяце: час марнаваць нельга, асабліва летам, бо малако можа скіснуць, і тады яго не прымуць на малаказаводзе. Давядзецца развозіць назад гаспадарам, якія, нягледзячы на старанні, застануцца ні з чым. Развернуць на прадпрыемстве малакавоз і тады, калі ў малацэ знойдуць антыбіётык. І хоць зараз людзі ўжо навучаныя і не здаюць малако, калі колюць лякарства рагулям, такія выпадкі ўсё ж здараюцца. Прычына, як даведалася пазней, — у мазях і крэмах, якімі вяскоўцы змазваюць жывёле саскі вымя, каб тыя не трэскаліся. Але ў такім выпадку найлепш скарыстацца правераным сродкам — нутраным тлушчам, як гэта рабілі нашы продкі. Ім жа, каб не было сюрпрызаў, неабходна змазваць і ўласныя рукі. Будзеце здзіўленыя, але для гэтай мэты не прыгодны нават мёд — ён таксама пакажа ўтрыманне антыбіётыку ў малацэ.
Яшчэ адна праблема — «хімікі». Так малаказборшчыкі называюць тых, хто час ад часу імкнецца іх перахітрыць і здымае вяршкі з малака альбо ўвогуле разбаўляе яго вадой. Пры гэтым усе, як адзін, божацца: «Ну што вы! Я тварог, смятану, масла ў магазіне купляю, а ўсё малако здаю». Тады пачынаецца доўгае «следства» з прымяненнем тэстаў, і вінаватага ўсё адно знойдуць і, жартуючы, параяць: «Скажыце сваёй карове: няхай выпраўляецца». Такіх авантурыстаў каля 5%. Але з-за іх эксперыментаў вымушаны пакутаваць усе: калі працэнт вады ў агульным малацэ перавышае норму, яго завод таксама не прымае.
Але асноўная большасць — людзі добрасумленныя. І надзвычай працавітыя. Як мне і было абяцана, малочныя «рэкі» ўбачыла ў Мулярах. На адным са сталоў стаяла пяць 40-літровых ёмістасцей, па-суседстве гаспадары здалі 105 літраў. Усяго ў вёсцы каля 70 галоў дойнага статка.
— Гадоў сорак назад было больш за 130, — кажуць мне Святлана Букатава, Алена Карпіёнак і Галіна Тарасевіч, якія чакаюць сваю тару. — Былі малыя дзеці — трымалі па 2-3 каровы, самі нарыхтоўвалі сена. І нічога, спраўляліся! Зараз у кожнай — па адной кароўцы. А як без яе? Сядзець цэлы дзень у хаце і глядзець тэлевізар? Ды і пагоніш у поле альбо вёдры забіраеш, то з людзьмі сустрэнешся, пагаворыш. Сёння ў выпускнікоў пачаліся экзамены, дык мы свае школьныя гады ўзгадвалі, успаміналі, якія кнігі любілі чытаць.
Апошні прыпынак — зноў Дварчаны. На стале стаіць двухлітровы слоік з малаком. Вадзіцель хуценька вылівае яго ў цыстэрну і мчыць на малаказавод. Яшчэ няма і 10 гадзін, а мы ўжо каля шлагбаўма прадпрыемства з 1,7 тоны малака…
Вераніка Філановіч
